Şah Damarı Tıkanıklığı

Beynimiz kalp ile birlikte en çok korunan iki organdan bir tanesidir. Kafatası gibi sağlam bir yapının içinde bulunur. Kan dolaşımı açısından da son derece hassas bir sistem ile beslenir. Vücudumuzda pek çok organ kan dolaşım sistemi tarafından kan dolaşımındaki dağılımı ayarlanır. Kalp ve beyin ise kendi ihtiyaçlarını kendileri ayarlarlar. Yani kana fazla ihtiyacı olursa kan akımını kendi ayarlar ve arttırır. Bu çok önemli bir sigorta sistemidir. Bu damarlar bir daire ve havuz sistemi oluştururlar buna Willis dairesi (poligonu) adı verilir. Bu yapıyı aşağıda görüyorsunuz.

Beyin kan dolaşımı önde iki damar (karotis: şah damarı) ve ensede iki damar (vertebral arter) ile sağlanır. Şah damarı nedir sorusunun cevabını aşağıdaki resimde görebilirsiniz. Bu damarlarda bir darlık olduğunda ve kan akımı azaldığında diğer damarlar kendi kan kan akımlarını arttırarak eksikliği tamamlar. Genelde damar tıkanıklığında ön planda olan damarlar şah damarlarıdır.

Şah damarı tıkanıklığının en sık sebebi damar sertliğidir Buna ateroskleroz diyoruz. Damar sertliği veya damar kireçlenmesi denilir.

Bu hastalık genel Kalp Damar Hastalığının bir parçasıdır.

Risk faktörleri:

⦁ Ailede Kalp Damar Hastalığı

⦁ Ailede İnme/Felç öyküsü

⦁ Şeker Hastalığı

⦁ Hipertansiyon

⦁ Yüksek Kolesterol

⦁ Obezite

⦁ Sigara

⦁ Hareketsiz Yaşam

⦁ Aşırı alkol Tüketimi

Şah Damarı Tıkanıklığı Nasıl Olur?

Şahdamarında gelişen damar sertliği ya da kireçlenme diğer atardamarlarda olduğu gibi benzer bir şekilde oluşur.

Yağlar, kolesterol ve kalsiyumun damar duvarında birikmesi sonucunda, damarının duvarında bir kireç tabakası (plak) oluşur.

⦁ Bu plak damarın içine doğru büyüyerek çapının daralmasına ve kan akımının azalmasına neden olur. Beyne giden kan akımı ihtiyacın altında “iskemi” dediğimiz olay olur.

⦁ Bunun yanında damarın içinde gelişen plak her zaman sert olmaz yumuşak kireç parçaları kan dolaşımı ile beyine giderek (emboli) belirli bölgeleri tıkayabilir.

⦁ Damarın içinde oluşan pıhtılarda benzer şekilde damarları tıkayabilir.

Şah damarında oluşan darlıkların ÖNCEDEN SAPTANMASI ÖNEMLİDİR. İnme/ felç geçiren hastaların yaklaşık %40’ında sebep bu şahdamarı darlıklarıdır. Yaş ile ikisi artmaktadır. Bunu bir kez daha açıklayacağım.

Nadiren travmaya daha çok bağlı olan damar yırtılması (diseksiyon), bölgesel ışın tedavisi (radyoterapi) ve bazı ender damar hastalıkları, şah damarında darlığa neden olabilir.

Şah damarı darlıkları veya tıkanıklarının belirtileri

⦁ Şah damarındaki darlık kritik düzeye gelene kadar net bir belirti vermeyebilir.

⦁ Yeterli kan akımının sağlanamaması veya damar küçük kireç/ pıhtı atması ile 24 saatten kısa süren ve geçici belirti ve şikayetlere “Geçici iskemik atak” ‘’Transient Ischemic Attack (TIA) adını verilir.

⦁ Bu pıhtı veya kireç parçaları çapına uygun bir şekilde damarı ya da damarları tıkayarak belirti verir.

Şikayetler ve belirtileri;

Kolda, bacakta, yüzde veya vücudun yarısında

⦁ Uyuşma, karıncalanma

⦁ Kuvvet kaybı

⦁ Felç, dudak kayması, izinin silinmesi

⦁ Bulanık görme ve görme kaybı

⦁ Konuşma güçlüğü/konuşamama

⦁ Dilde peltekleşmesi, sözcükleri sıralayamama

⦁ Konuşulanları anlayamama

⦁ Baş dönmesi ve/veya denge kaybı

⦁ Bilinç kaybı

Geçici iskemik ataklar, “küçük felçlerdir” alarm zili olarak kabul edilir. Hastaların bir kısmı bu durumdan habersiz bile olabilirler. Dudak izinin kaybolduğu veya dudağın düştüğü durumlar sabah kalktıklarında aile yakınları tarafından saptanabilir.

Bu nedenle, 60 yaşından sonra veya damar sertliği için risk faktörü olan kişilerde Şah Damarı tıkanıklığı için inceleme yapılmalıdır.

Buraya bir not daha koyalım. 60 yaşından sonra hastalarda ek olarak Karın damarında (abdominal aort anevrizması) genişleme olabileceği de akılda tutulmalıdır. Belirli yaştan sonra hem şah damarı hem de karın damarı için basit ultrasonografi tetkikleri yıllık planlanmalıdır.

Şah damarı darlığı/ tıkanıklığı tanısı nasıl konulur?

⦁ Doppler ultrasonografi: En basit tetkiktir. 20 dk. içinde tamamlanır.

⦁ MR ya da BT anjiyografi

⦁ Anjiyografisi (DSA) testleri yapılır.

Şah damarı darlıkları Kalp Damar Hastalıkları içinde yer aldığından bu hastalar mutlaka KALP DAMARLARI içinde incelenmelidir. Şah Damarı darlığı saptananların %15-20’sinde Kalp Damarlarında da darlıklar olabilir. Bu gerçekten hareket ederek hastalar Kalp Anjiyosu ile birlikte kısa zaman alan Şah Damarı anjiyosu ile birlikte değerlendirilebilir. Tüm damarları görmek önemli bir darlığı atlamamak için önemlidir.

Yukarıda verilen oran son bir yayında çok daha yüksek %77 oranında bulunmuştur.

Sulženko J, Paluszek P, Machnik R, Widimský P, Jarkovský J, Pieniazek P. Prevalence and predictors of coronary artery disease in patients undergoing carotid artery stenting. Coron Artery Dis. 2019 May;30(3):204-210.

Şah damarı darlıklarının tedavi yöntemleri nelerdir?

⦁ Risk faktörlerinin kontrolü; sağlıklı beslenme, Sigaranın bırakılması, Kan basıncı, kan şekeri ve kolesterol düzeylerinin kontrol edilmesi.

⦁ Tedavi için en önemli kriter Şah Damarı Tıkanıklığının Belirti Vermesi ya da Vermemesidir. Bu tedavi için önemli bir kriterdir.

⦁ Salt belirtisi olması da yeterli olmayabilir Difüzyon MR tetkiki ile hastanın hissetmediği bazı olaylar tespit edilebilir. Bu durumda hasta acile tedavi edilmesi gereken kategoride değerlendirilir.

⦁ Darlık %70 ve üzerine çıktığında CERRAHİ düşünülür.

⦁ Kabaca Şah Damarı tıkanıklığından derecesine göre yılda %3-5.8 civarında felç geçirme riski bulunur. Bu işlemde felç riski var mıdır? Evet vardır ama biraz önceki rakamlara göre daha düşüktür. Yaklaşık %2 düzeyindedir.

⦁ Cerrahi (endarterektomi: kireçli plağın çıkarılması) veya alternatifi stentleme yöntemi uygulanabilir.